فورک چیست؟ ویدیوی تفاوت سافت فورک با هارد فورک

فناوری بلاکچین (Blockchain) و ارز های دیجیتالش (CryptoCurrency) اصطلاحات و مفاهیم تخصصی فراوانی دارن که شاید برای افراد تازه کار و مبتدی در وهله اول، گنگ و مبهم به نظر بیاد. البته این موضوع جای نگرانی نداره، چون علیرغم اینکه اسامی این مفاهیم در ظاهر شاید قدری خاص به نظر برسه، اما در اصل موضوعات ساده ای هستن و به راحتی با مطالعه مطالب پیرامون آموزش ارز دیجیتال قابل درک ان. برای یک فرد که قصد ورود جدی به دنیای بلاکچین و رمز ارز ها رو داره، دونستن مفاهیم ابتدایی و مبانی این شاخه از تکنولوژی، ضروری هستش. در این مقاله قصد داریم شما رو با یکی از مفاهیم پرکاربرد بلاکچین و ارز های دیجیتال آشنا کنیم. شاید تابحال به دفعات اصطلاح فورک در ارز های دیجیتال رو شنیده باشین. اگر دوست دارین به به طور کامل و دقیق بدونید فورک چیست؟ مفهوم فورک در ارز های دیجیتال چیست چه تفاوت هایی بین هارد فورک و سافت فورک وجود داره، این مقاله رو کامل بخونید و ویدیو آموزشی اون رو ببینید. سوالاتتون رو هم می تونید در بخش نظرات مطرح کنید و کارشناسان آموزشی ما پاسخگو شما خواهند بود.

این روزها شاهد ایجاد فورک در بلاکچین های مختلفی هستیم و دلیل آن هم به این خاطر بوده که هیچ چیزی صد درصد کامل نیست حتی خود شبکه بیت کوین. مسلما در آینده هم فورک های دیگری در بلاکچین اتفاق خواهند افتاد و این طبیعی است.

فورک چیست ؟

فورک در زبان انگلیسی به معنای چنگال هستش. قبل از وارد شدن به مقوله بلاکچین و ارز های دیجیتال، بهتره با مفهوم فورک در نرم افزار ها اشنا بشیم. اصطلاح فورک در نرم افزار های متن باز (Open Source) اشاره به تقسیم شدن نسخه یک پروژه به چند نسخه دیگه هستش که معمولا مسیر نسخه اصلی که از اون مشتق شدن رو هم قبول ندارن و اون مسیر رو هم ادامه نمیدن. در واقع کد منبع پروژه اصلی رو کپی می کنن و با ایجاد تغییراتی در اون، برنامه دلخواه خودشون رو ایجاد می کنن. در پروژه های بلاکچینی هم همین مسئله رو داریم و یک فورک منجر به تقسیم یک بلاکچین میشه. شرایطی که یک بلاکچین به دو زنجیره مختلف تقسیم میشه و هر کدوم قوانین و پروتکل های خاص خودشو دنبال می کنه. این عمل زمانی اتفاق میفته که یک گروه خاص یا تیم پروژه، مایل به راه‌ اندازی مسیر جدید یا نسخه‌ جدیدی از نرم ‌افزار یا یک شبکه بلاکچینی به‌صورت هم‌ زمان باشن. در بلاکچین معمولا فورک ها برای تغییر قوانین اجماع به کار میرن. البته فورک در بلاکچین فقط محدود به این مسئله نیست ولی اکثریت فورک ها رو که نگاه می کنیم بیشتر برای اعمال تغییراتی روی قوانین اجماع بودن. 
از نقطه نظری دیگه، مفهوم فورک رو می تونیم به عنوان یکی از راه های به روز رسانی و توسعه شبکه بلاکچینی بدونیم که باعث بروز تغییراتی در کد یا پروتکل های اصلی شبکه میشه. در جریان این تغییرات، بعضی از این تغییرات با پروتکل ها و قوانین اولیه سازگاری دارن که اصطلاحا بهشون سافت فورک (Soft fork) یا انشعاب نرم گفته میشه. در مقابل بعضی از تغییرات، تحولات اساسی در یک پروژه ایجاد می کنه اصطلاحا بهش میگیم هارد فورک (Hard fork) یا انشعاب سخت. البته در مورد این دو مفهوم و تفاوت سافت فورک با هارد فورک در ادامه مفصل تر و بیش تر توضیح میدیم.

دلایل وقوع فورک در یک پروژه

فورک شیوه ای برای اعمال به ‌روز رسانی یا ارتقای نرم‌ افزاری، افزودن ویژگی ‌های جدید، بالا بردن قابلیت ‌های کنونی و ارتقای پروتکل‌ های امنیتی در یک پروژه غیر متمرکز هستش. از اونجایی که بلاکچین شبکه ‌ای غیر متمرکز هست، امکان این وجود نداره که مثل کامپیوتر های شخصی یا سرور های یک شرکت، به ‌راحتی اقدام به ب‌روز رسانی و آپدیت کنیم. در بلاکچین، بروز رسانی باید در نرم افزار همه یا حداقل در نرم افزار اعضای اصلی شبکه اعمال بشه. زمانی که در یک بلاکچین قوانین تغییر پیدا کردن و پیاده سازی شدن، بلاکچین به دو انشعاب یا فورک تبدیل میشه. این قوانین در یک شماره بلاک معین (Block height) تغییر پیدا می کنن و تاریخچه زنجیره جدید در اون بلاک از تاریخچه زنجیره قدیمی جدا میشه. خب در همین مورد بهتره یک سری از سناریو های مرسوم که موجب وقوع فورک در یک بلاکچین میشن رو بیشتر با هم بررسی کنیم.

ویدیوی پیشنهادی: هاردفورک واسیل کاردانو چیست؟

•    فورک بر اثر بروز اختلافات فنی:

وقتی که توسعه‌ دهندگان، بنیان‌ گذاران و یا حتی افراد تأثیر گذار در اکو سیستم یک بلاکچین، بر سر موارد فنی شبکه اختلاف نظر پیدا کنن، فورک کردن بلاکچین و ایجاد زنجیره‌ ای جدید، یکی از راه ‌حل ‌های احتمالی می تونه باشه. به عنوان مثال پروژه بیت کوین کش یکی از فورک های بیت کوین بود که در سال 2017 به دلیل اختلافات بر سر مقیاس پذیری بیت کوین انجام گرفت. در همین راستا، تعدادی از ماینر ها و توسعه دهندگان بیت کوین که از سرعت پایین و نرخ های بالای تراکنش ها ناراضی بودن، با اعمال یک سری تغییرات روی قوانین بیت کوین و افزایش سایز بلاک اون از یک مگابایت به هشت مگابایت، بلاکچین و نسخه جدیدی ارائه دادن. پس در واقع پروژه بیت کوین کش یک فورک و انشعاب از بیت کوین هستش. به عنوان یک مثال دیگه در سال 2018 توسعه دهندگان و طراحان بیت کوین کش، خودشون به دو دسته تقسیم شدن و از خود بیت کوین کش هم یک فورک در راستای حذف محدودیت بلاک ها ایجاد کردن. پروژه جدید که یک فورک از بیت کوین کش و همچنین یک فورک از بیت کوین هم به حساب میشه، بیت کوین ساتوشی ویژن نام گرفت با نماد BSV.

•    برگشت مبالغ از دست رفته:

گاها به دلیل وجود یک سری اشکالات فنی در در پروتکل یک بلاکچین، دارایی تعداد زیادی از کاربران تحت یک حمله سایبری و هکری از بین میره. در صورت وقوع چنین مواردی، ممکنه توسعه دهندگان و مدیران اون بلاکچین تصمیم بگیرن با ایجاد یک فورک و اعمال تغییراتی در شبکه بلاکچین، تراکنش های هکری رو حذف کنن و دارایی کاربران رو برگردونن. البته این رو هم بگم که اتخاذ چنین تصمیمی به هیچ عنوان ساده نیست، چون که حذف یک تراکنش یا یک بلاک از بلاکچین، کاری شبیه به دستکاری یا سانسور شبکه ‌های متمرکز هستش که می تونه ماهیت و فلسفه وجودی بلاکچین رو زیر سؤال ببره. با همه این وجود این اتفاق قبلا در سال 2016 برای بلاکچین اتریوم اتفاق افتاده. در مورد این اتفاق اگر بخوایم بیشتر توضیح بدیم، در سال 2016 یک حمله هکری از نوع DAO رخ داد و باعث شد تا میلیون ها دلار از سرمایه کاربران به سرقت بره.

ویدیوی پیشنهادی: آموزش پروتکل MakerDAO

از همین رو بنیان گذاران و مدیران اتریوم برای جلوگیری از سلب اعتماد کاربران یک فورک ایجاد کردن تا سرمایه کاربران رو برگردونن. البته این اقدام با انتقادات و مخالفت های زیادی روبرو شد ولی در نهایت با حمایت ویتالیک بوترین خالق اتریوم، اجرایی شد. نسخه جدید اتریوم نام ETH رو با خودش همچنان حفظ کرد و نسخه قدیمی تر به اتریوم کلاسیک تغییر نام داد که هنوزم که هنوزه در بازار ارز های دیجیتال وجود داره و با نام اتریوم کلاسیک و با نماد ETC خرید و فروش و معامله میشه و البته یک سری طرفداران خاص و متعصب هم برای خودش داره.

•    به منظور افزودن قابلیت های جدید و به روز رسانی:

یک شبکه بلاکچینی در طول زمان نیازمند به‌ روز رسانی ‌های فنی متعدد هستش که هم شبکه رو از خطرات پیش رو محافظت کنه و هم امکان اعمال قابلیت‌ های جدید رو فراهم کنه. چون که که این به روز رسانی ها نیازمند اعمال تغییراتی در پروتکل هستن، ایجاد یک فورک در شبکه بلاکچین ضروری خواهد بود. اما چیزی که خوبه اینه که معمولا چنین فورک‌ ها و تغییراتی اغلب با رضایت و نظر اکثریت کاربران و توسعه ‌دهندگان پروزه بر روی شبکه انجام میشه و می تونیم بگیم که در اینجا بلاکچین به جای دو شاخه شدن، تغییر مسیر میده و روند جدید تری در پیش می گیره. برای مثال در این مورد در سال 2017 یک به روز رسانی با نام SegWit که کوتاه شده عبارت Segregated Witness هستش روی این شبکه اعمال شد. در واقع این به روز رسانی یعنی آپدیت سگویت با هدف حل دو مشکل در بیت کوین انجام گرفت. اول برای محافظت از مفهوم انعطاف پذیری تراکنش ها و دوم برای افزایش ظرفیت بلاک های بیت کوین.

•    فورک به جهت تقسیم اجماع:

در برخی از بلاکچین ها، از فورک‌ برای تقسیم قدرت اجماع شبکه بین چند زنجیره موازی استفاده میشه. در این شرایط، زنجیره بلاکچین برای افزایش مقیاس پذیری و به طبع اون افزایش سرعت پردازش و تایید تراکنش ها، به دو یا چند شبکه موازی و هماهنگ با هم منشعب یا تقسیم میشه که هر کدوم اعتبار سنجی های خودشون رو انجام میدن. به این شیوه اصطلاحا شاردینگ (Sharding ) هم میگن و قراره که در نسخه اتریوم 2 هم پیاده سازی بشه. باید توجه داشته باشین که در این نوع فورک ها، قوانین و پروتکل های زنجیره اصلی تغییر نمی کنه و صرفا یک تقسیم اجماع برای افزایش ظرفیت تایید تراکنش ها انجام میشه.

انواع فورک (تفاوت سافت فورک با هارد فورک)

تا اینجا فهمیدیم که فورک چیست و برای چه مواردی ممکنه در یک شبکه بلاکچینی فورک ایجاد بشه. اما خود مفهوم فورک هم به دو دسته تقسیم میشه و در اصطلاحات بلاکچینی هم سافت فورک (Soft fork) داریم به معنی انشعاب نرم از شبکه و هم هارد فورک (Hard fork) که به معنای انشعاب سخت از شبکه اصلی هستش. این تقسیم بندی بر مبنای حجم تغییراتی هستش که یک فورک در پروتکل های شبکه اصلی اعمال می کنه. هر قدر تغییرات اساسی تر و پایه ای تر باشن، به همون اندازه فورک ما هارد تر یا سخت تر خواهد بود. در مقابل اگر تغییرات زیاد بنیادی نباشن، فورک ما یک سافت فورک یا انشعاب نرم خواهد بود. در ادامه سافت فورک ها و هارد فورک ها رو مفصل تر و جامع تر بررسی می کنیم.

•    سافت فورک چیست ؟

سافت فورک (soft fork) یک به‌ روز رسانی در نرم ‌افزار یا یک شبکه بلاکچینی هستش که با نسخه‌ قدیمی تر سازگاری داره. به معنای ساده تر یعنی همه‌ کاربران چه نرم ‌افزار و شبکه خودشون رو به روز رسانی کرده باشن یا نکرده باشن، می تونن بلاک ‌های جدید شبکه رو کما فی سابق دریافت کنن و اطلاعات بلاکچین رو به دفتر کل توزیع شده خودشون اضافه کنن. به علاوه اگر که تغییرات ایجاد شده در پروتکل به کاربران ارتباط داشته باشه، مثلاً ساختمان آدرس ‌های شبکه رو تغییر بده، کاربران همچنان می تونن به روش های گذشته از شبکه استفاده کنن و با آدرس‌ های قدیمی تر، تراکنش ها رو مثل گذشته انجام بدن. پس به شکل کلی و جمع بندی پذیرفتن یک سافت فورک همان تداوم زنجیره اصلی خواهد بود و این یعنی این که ذات و ماهیت بلاکچین دست نخورده می مونه ولی کد ها، یک سری ازویژگی ‌ها و ارتقا های اعمال شده، باعث به روز رسانی اون میشن. با اعمال سافت فورک، زنجیره و شبکه جدیدی ایجاد نمیشه چون که اکثر گره ها این به روز رسانی رو را پذیرفتن و به همین خاطر زنجیره جدید، همون زنجیره اصلی یا سنگین‌ تر زنجیره اصلی خواهد بود.
برای درک بهتر مفهوم یک سافت فورک یک مثال می زنیم، فرض کنین با انجام یک سافت فورک، قراره سایز بلاک‌ ها از یک مگا بایت به دو مگا بایت افزایش پیدا کنه. در این حالت، گره هایی که نرم‌ افزار خودشون رو به روز رسانی نکردن می‌ تونن بلاک ‌های جدید رو مشاهده کنن و در فرآیند اعتبار سنجی مشارکت کنن اما نمی تونن بلاک‌ های یک مگا بایتی خودشون رو در شبکه ثبت کنن چون که اکثریت شبکه، بلاک‌ های یک مگا بایتی رو دیگه به رسمیت نمیشناسن. بنابراین بلاک ‌های ارائه ‌شده از سوی این گره ها در نهایت از زنجیره اصلی حذف میشن. پس سافت فورک یک ساز و کار ارتقاء تدریجی هستش که در اون، کاربرانی که نرم ‌افزار خودشون رو به روز رسانی نکردن، با محدود شدن تدریجی قابلیت ‌هاشون، انگیزه‌ کافی رو برای انجام آپدیت و به روز رسانی، همچون سایر نود ها به دست میارن.

•    هارد فورک چیست ؟ 

هارد فورک دقیقا در مقابل مفهوم سافت فورک قرار می گیره. هارد فورک یک به روز رسانی از نرم افزار یا شبکه بلاکچینی هستش که با نسخه قدیمی و اصلی اون بلاکچین، سازگاری نداره. در صورت انجام یک هارد فورک در شبکه، تمامی اعضا باید نرم‌ افزار های خودشون رو به‌روز رسانی کنن تا که بتونن در تأیید تراکنش ‌ها و ثبت بلاک ‌ها شون مشارکت کن. از مشهور ترین هارد فورک های تاریخ بلاکچین، می تونیم به بیت کوین کش و اتریوم کلاسیک اشاره کنیم که به ترتیب دو هارد فورک از بیت کوین و اتریوم بودن. یکی دیگه از هارد فورک های معروف، پروژه آلونزو هستش. کاردانو در سال 2021، هارد فورک آلونزو رو بر روی شبکه خودش اجرا کرد. این هارد فورک این امکان رو فراهم می کنه که قرار داد های هوشمند کاردانو با اسکریپت های پلوتوس روی شبکه کاردانو نوشته بشن. تیم توسعه ‌دهنده کاردانو، این اسکریپت رو زبانی توسعه ‌یافته و پیشرفته برای قرارداد های هوشمند و پلتفرمی برای اجرای برنامه ‌ها با استفاده از زبان برنامه‌نویسی هسکل (Haskell) معرفی می کنه.

سخن پایانی

در این مقاله در مورد مفهوم فورک ها در بلاکچین و ارز های دیجیتال صحبت کردیم. برای درک بهتر کارکرد و عملکرد این فناوری، باید دانش کافی از مفاهیم و مبانی اون داشت، یکی از مفاهیم ابتدایی فناوری بلاکچین، مفهوم فورک یا انشعاب هستش. این مورد رو در این مقاله به شکل مفصل بررسی کردیم و در ویدیو آموزشی ضمیمه شده هم در موردش توضیحاتی داده شده. به عنوان مطلب پایانی این مقاله باید بگم که گرچه در طول تاریخ رمز ارز ها و فناوری بلاکچین، همواره انتقادات و مخالفت های زیادی درباره فورک ‌ها وجود داشته، اما منصفانه اینه که قبول کنیم فورک ‌ها در مجموع برای دنیای رمز ارز ها مفید هستن. در حقیقت پیشرفت‌ ها در حوزه بلاکچین و ارز دیجیتال با اعمال فورک ها به شکل گام ‌به ‌گام صورت می‌ گیره و در حال حاضر، تنها راه به‌کار گیری این پیشرفت ‌ها و ایده های جدید و حل مشکلات قبلی فورک‌ ها هستن. به علاوه اینکه، فورک ‌ها هستن که صدای تمامی اعضای جامعه بلاکچین و رمز ارز ها و انتقادات و پیشنهاداتشون رو به گوش توسعه‌ دهندگان می رسونن. در هر حال، امیدوارم این مقاله براتون مفید بوده باشه و حتما ویدیو این بخش رو هم ببینید و اگر سوالی هم داشتین در بخش نظرات مطرح کنین تا کارشناسان آموزشیمون پاسخ بدن.